Home Page / About Us / Oil & gas

Oil & gas

Oil and Gas of Azerbaijan in XXI century

Oil and Gas of Azerbaijan in XXI century

© F.G.Dadashev

Among important historical events of XXI century a special role is attributed to exploration and use of various types of primary energy resources. If in XX century B.C. 70-80% of energy used has been muscle force, in XV century - wood, earlier in XX century - coal, then at the end of XX century various types of primary energy - coal, oil, gas and nuclear are being used almost in equal proportions. From the tendency existing today, we can forecast considerable reduction of consumption of coal, but less consumption of oil and nuclear energy and increase of consumption of gas and alternative energy types (sun, wind, floods, geothermal power, etc.) (fig. 1).



Azerbaijan has played a significant role in formation of primary energy consumption structure in the world. According to the number of mud volcanoes and volume of hydrocarbon gas discharged to the atmosphere, quantity of oil produced from every sq. m. of field area this original natural museum has no its analogy on the world.

Oil and gas production history of Azerbaijan in X century is marked by three periods of maximums: I - beginning of the century, II - 1940s and III - 1970s. In the beginning of the century 10 million tons of oil was produced in Azerbaijan. Though this is not too high figure as compared to current production rates, it constituted half of total quantity of oil produced in the world at that time. During the second stage, the use of Azerbaijan oil in fronts of the World War II put an end of fascism in European continent. The third oil and gas boom was associated with discovery of offshore oil fields and gas condensate deposits in productive series. The beginning of XXI century is marked with new considerable increase of oil and gas production in Azerbaijan.


In XX century 1.5 billion tons of oil and 500 billion m3 of gas have been produced in Azerbaijan. SOCAR has in its possession 181 billion m3 of commercial (A, B, C1) gas and 2336 billion m3 of gas, including developed, perspective and predicted reserves. These gas reserves are naturally distributed in productive series section and along the area. The largest gas accumulations are confined to lower parts of Balakhansk suite and the suites in lower part of productive series. Subsequent increase of gas content of fields and transition from fields with solved oil to fields with gas cap is observed over the area in the direction of subsided depression zones of productive series which have gone through negative movements during its geological development, and transition to gas condensate bearing deposits is observed in subsidence zones. The basic gas reserves owe to the latter for its existence. This regularity of reserve distribution is well traced in the map of gas content of productive series (fig. 2) and in more details in profiles built across Balakhany- Sabunchu-Ramany, Surakhany, Garachukhur, Zykh, Gumadasy, Bakhar and Duvanny, Kyanizadagh, Sangachal-Duvanny, Bulla-deniz fields (fig. 3), as well as the deposits of VIII horizon in Western Absheron-Ateshgah, Lokbatan, Puta-Gushkhana, Gushkhana and Garadagh fields (fig. 4). All the material given as an example show transition from oil to oil ad gas and gas condensate bearing deposits towards subsidence of structures.








The natural variation of gas saturation of productive series correlates well with geochemical and thermodynamic properties. The maps built for variation of hydrocarbon gas composition show percentage increase of methane content for deposits in productive (the western edge) and red rock (the eastern edge) series in the direction of subsidence of layers (fig. 5) .Variation of the content of heavy hydrocarbon total is different for the western and the eastern edges of the South Caspian depression. In the first case the content of methane homologue increases in the direction of subsidence of layers, and in the second case it decreases.



Brief description given here for geological, geochemical and thermodynamic features of distribution of oil and gas condensate bearing fields in productive series and which is also characteristics for red series of Turkmenia, allowed to extrapolate these regularities within the whole water area of the southern depression of the Caspian Sea with various gaseous and fluid hydrocarbon ratios. The prospective zones with various gaseous and fluid hydrocarbon ratios are conventionally indicated in fig. 6.



In the east of the South Caspian depression a zone with prevailing accumulation of gaseous hydrocarbon in gas condensate and gas bearing beds is identified. Existence of large and medium capacity fields is predicted here.


Specific feature of this zone is that the fields that we think exist here may contain, in addition to large quantities of gas, also corresponding quantity of hydrocarbon fluid in the form of gas condensate and oil. It is known that usually transition from oil to gas fields is accompanied with increase of methane concentrate and decrease in percentage of heavy hydrocarbon total. This is what we observe in the eastern edge of the depression. In contrast to this, in the western edge of the depression, as it has already been mentioned above, increase of methane concentrate and its heavy homologues occurs in the direction of subsidence zone of productive series. This fact along with other data, including carbon isotope, allow us to state that the subsidence zone identified by us is the focal place where oil and gas is generated out of fluid and gaseous hydrocarbon. That is why the gas condensate bearing fluids, existence of which we forecast, will also contain reserves of oil in the form of large oil edgings and individual oil horizons. Increase of quality of hydrocarbon fluids parallel to increase of gas reserves is also observed in the gas condensate bearing fields that are under development today. Increase of condensate content and oil with increase of gas reserves is also observed.


The above-mentioned two zones are framed from west, east and north with a zone of distribution of oil fields containing mainly gas solved in oil and gas caps.


In the south of Azerbaijan sector of the Caspian Sea in the east of its Turkmenian sector distribution of oil fields with various, including large quantity of gas is suspected.


The above-mentioned promising oil and gas reserves of Azerbaijan are, mainly, confined to offshore fields, the exploitation of which is connected with certain difficulties. However, the existing data and forecasted made for XXI century allow us to state that hydrocarbon production in the world will require their development.


The promising fields on the Caspian are located at 700-1000 m depth. Currently SOCAR drills to depth no higher than 150-200 m whereas the world is aware of drilling practice to much higher depths. For example, the Brazilian Oil Company "PetroBraz" has drilled in the Atlantic Ocean wells as deep as 1420 m, 1709 m and 1853 m. This allow us to state that from the point of view of technical support exploitation of the fields in the Caspian is feasible enough.


Some scientists hold the opinion that in the beginning of XXI century oil and gas production in the world will reach its peak value and start falling down in the well-known oil and gas bearing provinces. This data were published by David Brown in "Explorer" newspaper issued by American Association of Petroleum Geologists based on the material taken from presentation of Richard A. Startman and A.S. Al-Jarri from Texas University. Similar results are also obvious in the graphic (fig. 7) published by Alian Perrodon, Jean Laherrere and Colin Campbell, international experts on oil and gas production. Thus, in XXI century considerable reduction of hydrocarbon production and exhaustion of fields which are currently in exploitation in Russia, USA, the Persian Gulf, etc. is predicted. On this background it becomes obvious that the use of large energy potential of the Caspian region, Azerbaijan, in particular, is requirement of life.



Three curves are given in fig. 8 which describe exploration speed and development of primary hydrocarbon resources: stands of old oil and gas bearing regions (1) , for regions with intermediate conditions (2), for newly discovered fields (3) . Because the oil and gas reservoirs in the western and eastern edges of the South Caspian depression have been in use for many years and there still remain hundreds of structures in its water area that have not been drilled yet, the 2nd curve is more adequate for Azerbaijan promising offshore structures. According to this curve, the hydrocarbon fields, the existence of which we forecast, can be developed within 80 years, i.e. to the end of XXI century. It is clear that financial and technical support of required for this purpose. With favourable conditions and high technological development in oil industry in XXI century, the terms of exploitation of these fields can be considerably reduced to 50-60 years.



Taking into Azerbaijan needs for hydrocarbon fuel and crude which will constitute only small portion of its reserves and production, there appears a serious problem connected with its sale to other countries and, in the first place, to Turkey and Europe. This requires constriction of corresponding transportation system, oil and gas pipelines, in particular.

Is there oil in the Mesozoic?

Is there oil in the Mesozoic?


© İ.S.Quliyev, A.A.Feyzullayev, M.A.Əfəndiyeva
Vse o nefti” kitabından

 
Belə məlumdur ki, Azərbaycanda neftçıxarmanın 80% -dən çoxu alt pliosen çöküntülərdən gəlir. (P.T). Keçən əsrin ikinci yarısından başlayaraq, Mezozoy çöküntüləri tədqiqatçıların diqqətini cəlb etmişdir. Halbuki, Azərbaycanda Mezazoy neftinin kəşfiyyat axtarış planlı işlərin axırıncısı 50-55 il bundan qabaq keçirilmişdir. Bu dövr ərzində mezazoyda ümumimetraj 950m olmaqla 300-ə yaxın quyu qazılmışdır. Qazımanın belə həcmdə olmasına baxmayaraq, sənaye neftqaz yataqlarının kəşfiyyat-axtarış quyusu məhz Siyəzənin monoklinal həddində Şuraabad (Quba rayonu Xəzəryanı) və (Orta Kür çökəkliyi) Zərdab, Muradxanlı sahəsində quraşdırılmışdır. 1971-ci ildə Muradxanlı sahəsində aşkara çıxan üst təbaşirin vulkonogenli süxurlarında toplanan neftqaz xüsusi maraq cəlb edir.
 
 
Bütün aşkara çıxan yataqların işlənilməsi dövründə mezazoy çöküntülərindən 4,0 mln. ton neft çıxarılmışdır. Kəşfiyyat –axtarış işlərinin effektliliyinin az olması səbəblərindən biri də mezozoy çöküntüləri quruluşunun kifayət qədər öyrənilməməsidir.
 
 
Aparılan işin effektliliyinin az olmasına baxmayaraq Azərbaycanın mezazoy çöküntülərinin potensial imkanları və neftqazlılığın perspektivləri tam yüksək qiymətləndirilir. Bu quyunun sınaq qazıması zamanı neftqazın müəyyən edilməsi və çoxlu neftqazın üzə çıxması ilə qeyd edilərək təsdiqlənir. Aşkara çıxan neft və qaz Yurada olduğu kimi (Quba rayonu, Xəzəryanı) həm də təbaşir çöküntülərilə əlaqəlidir (Xəzəryanı Quba rayonu, Şimali-Qobustan və Kür çökəkliyi).
 
 
Yura çöküntülü neftqazın çıxışı Xəzəryanı Quba rayonunun Xınalıq kəndinə yaxın Tfan antiklinor qurşağında, Afurca kəndinin Atəşgah antiklinal özəyində və b. sahələrdə qeyd edilmişdir. Ondan başqa Bəyimdağ, Təkçay, Kəşçay, Ataçay, Afurca, Xudat, Yalama sahələrində quyu qazıma zamanı bu çöküntülərdən neft qaz çıxışları qeydə alınmışdır. 
 
 
Təbaşir çöküntülü neftqazın yer səthinə çıxışı Şimali Qobustan (Yeni Həştərxanka, Həştərxanka, Hilmili və b) Quba rayonunun Xəzəryanı (Giləzi ,Kosa, Kəşçay, Siyəzən moniklinalı, Pirəbədil kəndinə yaxın Zağlı və b) sahələrində qeydə alınmışdır. 
 
 
Bu sahələrdə - Yalama, Şuraabad, Bəyimdağ-Təkçay, Sitalçay, Çədisu, Şəədan, Əmirxanlı və b. (Quba r. Xəzəryanı), Həştərxanka, Tuva, Angexaran və b. (Şimali Qobustan), Beyləqan, Şuraabad, Sor-sor və b (Orta Kür çökəkliyi) qazıma və quyunun sınağı zamanı təbaşir çöküntülərindən neftqaz çıxışları aşkar edilmişdir.
 
 
Neftqazın təbii çıxışları olduğu kimi, eləcə də quyuda karbonatlı çatlılı əhəngli süxurlarla əlaqəli mergellər, qumlar, qumdaşları yura və təbaşir yaşlıdır. Yura kəsilişində titanlı qatların karbonatlı süxurları və eləcə də toar, aalen, bay, bat qatlarının alevrolitləri və qumdaşları neftqazlılığın imkanlı kollektorlarıdır.
 
 
Təbaşir kəsilişində terrigen süxurları (qum, qumdaşı, alevrolitlər) valajinli, barremli, aptslı, alblı, senomanlı, maastrixtli və datlı laylar neftqazlılığın imkanlı kollektorlarıdır.
 
 
Qubanın Xəzəryanı, Şamaxı, Qobustan rayonunda və Orta Kür çökəkliyi mezozoy çöküntüləri üçün əsas perspektivdir. Xəzəryanı Quba rayonunda (bay və bat qatları, qumlar, qumdaşları) karbonat terrigenli çöküntülər və həmçinin Qusar-Dəvəçi sahəsində alt və üst təbaşirin karbonat çatlılı süxurlar, yığılmış mulda, Siyəzən monoklinalı və Beşbarmaq-Tengin antiklinoru və orta yura çöküntüləri neftqazlılığın perspektividir.
 
 
Şimali Qobustanın (Həştərxan, Hilmili və b.) cənub hissəsində alt və üst təbaşirin karbonat süxurları, qum və qumdaşları ; Mərkəzi Qobustanın (3,5 km) əlverişli dərinliyə çatan mezazoy səthi, Nardaran –Axtarma, Şıxzairli Yuvandağ və b. sahələri Şamaxı-Qobustan rayonunda neftqazlılığa meyilli perspektivdir.
 
 
Yevlax, Ağcabədi həddi boyunca əyilmə, harda ki, karbonat çatlılı süxurların artan gücü mərkəz istiqamətində əyilməsi üst təbaşir çöküntüləri üçün əsas perspektivdir. Şuraabad sahəsində çöküntülərdən alınan neft axını bu süxurların potensial imkanlarını təsdiq edir. Ondan başqa Orta Kür çökəkliyində vulkanogenli çıxıntıların örtülü sulaşmış hissələrində üst təbaşirin vulkanogenli süxurlara təsiri maraq yaradır.
Origin, life and destruction of oil and its industrial waste (collection).

Origin, life and destruction of oil and its industrial waste (collection).

 
 
Faydalı üzvü maddələrin yenidən işlənərək dəyişilməsi nəticəsində neft (yayılmış, yaxud mikroneft) əmələ gəlir. O iri həcmli daş süxurlarında səpələnib yerləşmişdir. O hər hansı gücün təsirilə nisbətən kiçik məkanlarda qatılaşaraq yatağı dağıdır, yaranır və yaşayır. Belə izah olunur, regional yayılmış neftin çox böyük həcmdə yığcam tələlərdə miqrasiya olunaraq qatılaşması üçün gipoter  sırası mövcuddur. Onlardan biri üstdəki lay yükünün təsiri altında kiçik həcmli süxurla əlaqəlidir. Buna bənzər effekt qubkadan sıxılmış sudur. Sıxlaşma zamanı gildən böyük həcmdə su ayrılır, hansı ki gildə yaranan mikroneft süxurlar adlanan – kollektorlar, yüksək xassəli süzülmə əmsallı süxurları yuyur. Hesablamalar göstərir ki, tələdəki neftin toplanma miqyasını bacarıqla izah edən belə əməliyyatlar daha inandırıcı və düzgündür.
 
 
Sıxılmış qazın təsiri ilə əlaqəli başqa mexanizm. Sıxılmış qazlar yüksək həll olunma gücünə malikdir və böyük həcmli nefti uzun məsafəyə yerləşdirməyə qadirdir.
 
 
Flüidlərin yerdəyişməsi yolu ilə həll olunan neft adətən dağılmış sahələrdə baş verir. Təzyiqin enməsi və kəsiklərin oriyentasiyası yerdəyişmənin (miqrasiyanın) istiqamətini təyin edir. Lakin flüidlər bir laydan o biri laya yer dəyişərək və bir layın xəttində də neft sərbəst fazada yerdəyişə bilər, bu dəyişiklik inandırıcı deyil. Neft yuyula bilən yerdə kifayət qədər boşluq olmalıdır ki, neft qarışmasın. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi süxurlar - harda ki,  neft qarışıb, toplanıb və ayrılır bunlar kollektor adlanır. Əgər daha dəqiq formalaşdırsaq – bu dağ süxurlarının hər hansı keçiriciliyi, yer qabığının üst hissəsində qravitasiya gücünün təsiri və yaxud təzyiq qradiyenti təsiri altında təbii flüidlərin hərəkətinin mümkünlüyü mövcuddur.
 
 
Yer qabığında mütəmadi olaraq dinamik hərəkətlər baş verdiyi səbəbdən  bu proseslərin təsiri altında, neft toplanmadan belə daim qatılacaq, çünki buna təkcə kollektor kifayət deyil.
 
 
Yataqların yaranmasında başqa zəruri şərait qeyrikeçirici süxurlarda kollektor laylarının kəsilişi və yaxud başqa sözlə desək təkərlər zəruridir. Bu özünəməxsus ekran formalaşması flüidlərin (layarası) toplanması hərəkətinə mane olur. Adətən bunlar gil, daş tozu, gips, tez bərkiyən əhəng və mergellərdir. Lakin bu şərait qane edici deyil. Tərkibi keçirici süxurlar və təkərlərdən olan (qumdaşları, əhənglər, gillər, duzlar) lay sistemi əyriliyi olmazsa, heç vaxt böyük həcmdə nefti özündə saxlamaz.
 
 
Onun yığılması üçün (yaxud akkumulyasiyası) layın xüsusi forması – tələnin mövcudluğu zəruridir ki, ora tökülən neft tərpənməz qalsın; yalnız burda milyon illər ərzində tədricən neft qazın yığılması baş verir. Tələlər öz formasına görə müxtəlif ola bilər. Əgər lay tələ həddində neft və yaxud qazla dolmuşsa, artıq bu tək-tək yığılmadır.
 
 
Tələnin həddində bir neçə yataqdan neft qaz yatağı əmələ gəlir. Həqiqətən, hər belə tək-tək yığılan ailəvi yataqlar xüsusi neftqaztoplanma sahəsi əmələ gətirir. Belə sahələrdən bir neçəsi böyük strukturlu element - yer qabığına neftliqazlı sahələrdə, axırıncı bir neçəsi isə neftliqazlı əyalətlərdə birləşir. Yayılmış neftin miqrasiyası və tələdə toplanmasından az vaxt keçməyib. Dağəmələgətirən proseslər amansızcasına hövzə çöküntülərinin şəklini dəyişir, tələlərin dağılması, layqırılması, əzilmələr baş verir. Heç vaxt yataqlar sistemi olmayan yerdə, əzilmiş, qırılmış lay və süxurlar əmələ gəlir. Bu, yataqların mexaniki dağılmasıdır. Beləliklə neft yataqları bütövlükdə və yaxud hissələrlə öz mövcudluğunu itirir. Belə isə bəs ondan asılı olan neft nə vəziyyətdədir;  Sistemli bərabərsizlikdə olduğu kimi neftin tərkibi istər xarici istərsə də daxili faktorların təsiri ilə mütəmadi olaraq dəyişir.
 
 
Neftin daxili dəyişməsinin hərəkət gücü karbohidrogenlərin entropiyası sistemidir, hansı ki, termodinamikanın ikinci qanunauyğunluğuilə istənilən karbohidrogen qarışığı öz tərkibi ilə qarşılıqlı birləşməyə yönələrək, minimum sərbəst enerjini təmin edir. Aromatik karbohidrogenlər, qətranlar, yağlar neftdə maksimum sərbəst enerjiyə sahibdir, sərbəst enerjinin kiçik həcmli metan karbohidrogenləridir.
 
 
İstiqamətləndirilmiş dəyişiklik zamanında istənilən neft uyğun olaraq həcmcə böyük  karbohidrogenlərlə sərbəst enerji minimal həcmli karbohidrogenlərə keçəcək. Temperaturun artması ilə bu proses daha da güclənir.
 
 
Belə proseslərə yalnız neftayırma zavodlarının laboratoriya şəraitində nəzarət etmək olar. Temperaturun yüksəlməsi zamanı mürəkkəb birləşmələrin dağılması ilə sadə birləşmələrin əmələ gəlməsi baş verir. Yerin dərinliyində əmələ gəlmiş neft layı tədricən daha aşağı, aşağı temperatur sahələrində yüklənir. 2000 –dən artıq normal hidrostatik təzyiq olduqda neft çox qala bilməyərək maye karbohidrogendən qaza çevrilir. Təcrübi nöqteyi nəzərdən çox vacib olan dərinlik həddində neftin saxlanılması  müəyyən olunan böyük dərinlikdə nefti müəyyən edir. Bu haqqında danışdıqlarımız – dünyanın bütün hövzələri üçün ümumi şərtdir. Düzdür bunların arasında çox nadir olanları , dərinliyi 10 km və daha çox   neft saxlayanları da var (Meksika körfəzindəki Tibor yataqları) bu haqda sonra danışacağıq.
 
 
Belə ki neft yataqlarının dağılmasına səbəb olan neftin çox dərinliyə yüklənməsi faktorlardan biri, onun yuxarıya qalxmasıdır. Başqa tam ziddiyyətli faktorlardan biri isə yeraltı sular və mikroorqanizmlərin də orda kəskin dağıdıcı təsiri az deyil. Bu iki proses infiltrasiyalı suyun laya keçməsi baş verdiyi zaman daha intensiv keçir. Bakteriyaların bütünlüklə karbohidrogenləri, yaxud əvvəlcə metan və onun müxtəlif cür növləri, sonra aromatlı və naftenli hissələrlə, məhv etməsinin mahiyyəti mikroorqanizmlərin nefti parçalamasından ibarətdir.
 
 
Nəticədə neft yüngül komponentlərini itirərək onda qətranın tərkibi artır, asfaltenlər, getero birləşmələr artaraq onu daha da ağırlaşdırır. Mikroorqanizmlərlə qarşılıqlı təsirdə olduğu kimi, neftin su ilə yuyulması və oksidləşməsi də həmin istiqamətdə onu dəyişdirir. Su ilə yuyulma daha tez həll olan karbohidrogenlərin neftdən ayrılmasına gətirib çıxarır. Bütünlükdə yüngül karbohidrogenlər ağırlardan daha yaxşı həll olur. Bu üsulla iki əks istiqamətli tektonik hərəkətlər dərinliyə yüklənmə, sonra isə üzü yuxarı səthə doğru, əvvəl neft yataqlarını əmələ gətirir, sonra isə məhv edir. Neft çox şıltaq maddədir, onun keyfiyyətini saxlamaq üçün (kommersiya məqsədi ilə) zəruri olan xüsusi şərait: mülayim təzyiq və temperatur, kislorod və su səthindən təcrid olunmalıdır. Əks təqdirdə neft asfaltenli –smalalı və yaxud buna bənzər maddəyə, qaza çevrilir. Neft parçalanmasının torpaqda izləri daha çoxdur. Olduqca dəyişilmiş ağır neft və bitumların ən böyük ehtiyatları Kanada, Venesuela və Rusiyada bir yerə toplanmışdır. Onların işlənilməsi xüsusi texnologiyalardan istifadə etməklə böyük kapital qoyuluşu tələb edir.
Oil and ecology

Oil and ecology

© İ.S.Quliyev, A.A.Feyzullayev, M.A.Əfəndiyeva.
Vse o nefti” kitabından


Orta əsrlərdən etibarən özünün neft sərvətləri ilə məşhur olan Azərbaycan təəssüf ki, nəinki öz sərvətlərinin sahibi ola bilmədi, həm də ekoloji fəlakətin sərhəddinə çatmışdı. Əvvəl çar Rusiyası və onun icazəsi ilə müxtəlif xarici firmalar, daha sonra 70-ildən artıq SSRİ-tərkibində respublikanın neft sərvətlərinin vəhşicəsinə istismarı ətraf mühitə düzəlməz ziyan vurmuşdur. Hal-hazırda neft mədənlərinin çox böyük sahələri yerin dərin qatlarından çıxan və neft ilə örtülmüşdür. Yüz hektarlarla torpaq yararsız hala düşüb, neftçıxartma sahələrində radioaktivlik və qazlılığın səviyyəsi artıb. 
 
 
Ətraf mühitin çirklənməsi prosesi neft biznesinin bütün mərhələlərində neftin kəşfiyyatı, istismarı, saxlanılması və emalında gedir.
 
 
Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafının ilkin dövrlərində neft sənayeçilərinin anlamazlıqları nəticəsində kəşfiyyat , qazma və istismar ancaq texniki məsələ kimi təsəvvür edilirdi. Bununla əlaqədar kəşfiyyat ərazilərində neft fontanları tez-tez və gözlənilmədən baş verirdi. Güclü qaz ifrazlı fontanlar gündə 20-25 t neft verərək yarğan boyu üzüaşağı çay kimi axırdı.
 
 
Əvvəlcədən hazırlanmış neft anbarları təqribən əlli min ton neft tutduqları üçün tez dolurdular, artıq neft axaraq ətraf sahələri batırırdılar. Yüzlərlə fəhlə neft axınının qarşısını saxlaya bilmirdi. Güclü fontanın qarşısını almaq çox çətin olurdu, bəzən 10-15 gündən də çox neft axaraq ətraf mühitə böyük ziyan vururdu. Quyular vasitəsi ilə qaz layları, əsasən də “qaz papaqları” açılanda 2-3 həftə davam edən güclü qaz fontanları vurması nəticəsində atmosferə külli miqdarda qaz atılırdı.
 
 
Çar Rusiyasının Dağ departamentinin “Dağ nəzarəti” adlı idarəsi Yerin dərinliklərini qorumaq funksiyası daşımalı idi, əslində bütün bunlar fiksiya idi və bu qanunlar ancaq kağızda idi və adətən yerinə yetirilmirdi.
 
 
Böyük ekaloji problemlər dəniz və okeanların çirklənməsi nəticəsində baş verirdi. Mövcud olan məlumatlara görə hər il dünya okeanına 10 milyon ton neft axır. Sputnik və aeroçəkilişlərdən nəzarət nəticəsində alınan məlumatlardan bilirik ki, dəniz və okeanların 1/3 hissəsinin səthi nazik əlvan örtük ilə örtülüb. Bu örtük nəticəsində suyun buxarlanması 60% aşağı enir. Bununla əlaqədar suyun səthi daha çox qızır, atmosfer ilə su səthi arasında qaz nisbəti artır ki, bu da dəniz və okeanlarda yaşayan balıq və digər canlılar üçün lazım olan su qatına daxil olan kislorodun azalmasına gətirib çıxardır. Su səthinə dağılmış 1litr neft məhsulu = 40 litr suyu kisloraddan məhrum edir, 1t neft isə =12 km2 okean səthini çirkləndirərək oradakı bütün canlıları məhv edə bilər.
 
 
Su səthinin çirklənməsinin səbəbləri çoxdur. Çox vaxt neft su səthinə sahilyanı şelflərdən, üzən və stasionar qazımada neft çıxarılması zamanı axır.Digər səbəb dəniz tankerlərində baş verən qəza və fəlakətlərdir. Əgər əsrin əvvəlində tankerlərin tutumu 5-10 min ton olduğu halda hal-hazırda yarım milyonlu tutumlular dəniz və okeanlarda hərəkət edirlər. Ötən əsrdə hər il 2 milyarddan az olmayaraq yanacaq əldə edilir və yandırılırdı ki, buna sərf olunan kislorod dünyada yaşayan bütün insanlara sərf olunan kisloraddan minlərlə dəfə çoxdur. Axır minilliklərdə atmosferdəki karbonun 9% artdığı, kislorodun isə bir neçə faiz azaldığı müşahidə olunub.
 
 
Axır illərdə dövlət rəhbərliyi ekologiya probleminə diqqəti artırıb.Neftmədən sahələrinin təmizliyinə başlanılıb, 2010-cu il isə “ekologiya ili” elan edilmişdir.
 
 
Neft sənayesinin belə uzun inkişaf tarixinə baxmayaraq, cəmiyyətin inkişafı (sivilizasiyası) ayrı-ayrılıqda götürülmüş məhsuldan daha çox neftdən asılı olaraq davam etməkdədir. Yeri təzədən dolmayan neftqaz ehtiyatlarının uzunmüddətli işlənilməsi və əhalinin daim artması qlobal ciddi konfliktin yaranmasına gətirib çıxarır. Bu konflikdin səbəbi gözlənilən resurs (ehtiyyat) çatışmamazlılığıdır.
 
 
Dünya, XIX əsrin axırlarında ehtiyatların hamıya çatmaması haqqında verilən məlumatın həyata keçməsi ərəfəsindədir. Hal-hazırki şəraitdə ölkə tamamilə neftdən təcrid olunmuş şəraitdə inkişaf edə bilməz.
 
 
Dayanılmaz prosesin qeyri-ənənəvi mənbələrdən alınan yanacaq ilə neft və qazı əvəz edəcəyini gözləyənlərin ümidləri hələlik doğrulmayıb. Neft sənayesinin uzun inkişaf tarixinə nəzər salaraq görərik ki, dünya ictimaiyyətinin hələ də ayrı-ayrılıqda götürülmüş daha çox məhsullardan neftdən asılıdır. Beləliklə, bu günə olan realizm göstərir ki resurs “aclığı” daha da artacaq. Bu problemin bir çətinliyidə ondan ibarətdir ki, neft qaz ehtiyyatları dünyada qeyri-bərabər paylanılıb. Onlara hamıdan çox ehtiyacı olanlara bu xammal çatmır. Başqa sözlə desək iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr də ehtiyyatların qıtlığı müşahidə olunur ki, buna görə də onların nəzərləri digər ölkələrin ehtiyatlarına dikilib. Bu vəziyyət keçmişdəki müharibələrin əsas stimulyatoru olub və gələcəkdə də istisna olunmur.
 
 
Neftin bir çox dünya ölkələrinin siyasətinə təsiri, misal olaraq Kuveytdəki hadisələri, İraqda aparılan müharibəni göstərmək olar. Məşhur “Kim neftə sahibdir o, dünyaya sahibdir” aforizmi özünü təsdiq edir. Beləliklə, dünyanın dövlətlərin siyasi quruluşlarına görə bölünmədiyi daha çox aydın olur, müasir dünya əsasən 2 bloka bölünüb: birinci-neft və qaz ehtiyatlı ölkələr, ikinci bu ehtiyatlardan əsas istifadə edən ölkələr.
 
 
Azərbaycan orta əsrlərdə özünün çoxlu neftqazı ilə məşhur idi, keçən əsrin axırlarında və indiki əsrin əvvəlində dünya neft biznesində aparıcı yerlər tuturdu. Buna baxmayaraq, təəssüf ki, Azərbaycan heç vaxt öz sərvətlərinin tam ixtiyarlı sahibi olmamışdır. Azərbaycan suveren dövlət olanda elə bil ki, “qara qızılın” ecazkar qüvvəsinin də xalqın rifahı naminə istifadə etmək üçün əlverişli imkan yarandı. Əslində isə bu belə də asan deyildi. SSRİ dağıldıqdan sonra Azərbaycana neft sənayesinin inkişafı üçün lazım olan iri maliyyə resurslarının olmaması, dağılmış iqtisadiyyat qalmışdır.
 
 
Cənubi Xəzərin dərin hissələrindəki yataqların işlənilməsi üçün lazımi texnologiyaların olmaması bu vəziyyəti daha da çətinləşdirirdi. Bütün bunların nəticəsində Azərbaycan xarici investisiya və texnologiyaların cəlb edilməsinin labüdlüyü qarşısında qalaraq qərbi kompaniyalar ilə bizə məxsus olan ehtiyatları bölüşmək məcburiyyətində oldu ki, bu da öz növbəsində 100 ildən qabaqkı tarixin təkrarlanmasına gətirib çıxarıb. Ötən əsrin əvvəlində olduğu kimi Xəzər regionu, o cümlədən də Azərbaycan kəskin siyasi oyunların ortasına çevrilir. Burada iyirmidən artıq ölkələrin maraqlarını bir-birinə əks fikirlər ilə möhkəm düyün əmələ gətirmişdir. Ekspertlərin çoxunun rəyinə görə yeni yüzillikdə Xəzər regionu karbohidrogenlərin hasilatına görə dünya üzrə ön sıralara çıxa bilər. Lakin, bütün bunlar uzaq gələcəyə aiddir. Hal-hazırda isə Xəzər nefti bütün iqtisadi əhəmiyyəti ilə -qlobal siyasi məsələlərin həlli üçün bir alətdir. 
 
 
Hal hazırda 30-dan artıq neft kompaniyaları BP, Exxon Mobil , Unical, Statoil, Chevron, Lukoil və bir sıra daha xırda kompaniyalar və Xəzər dənizində Azərbaycanın neft sərvətlərinin istismarında iştirak edirlər. 
 
 
Xarici geoloqların sənədlərinə əsasən Xəzər regionunun dərinliklərində 40-200 milyard barel neft var. Müqayisə üçün, dünyada ən iri hesablanmış neft ehtiyyatı-260 milyard barel neft, Səudiyyə Ərəbistanındadır. Beləliklə müasir geosiyasətdə enerji ehtiyatlarının tendensiyası inkişafı dünyada yaxın perspektivdədir.
 
 
Bu tendensiyalar aşağıdakılardan ibarətdir.
 
 
1. Asanlıqla çıxardılan neft əsrləri qurtarır, neftin sonrakı tapıntısı və çıxarılması daha çətin geoloji şəraitdə gözlənilir; Dünya okeanının dərin suları zonasında, Arktika və Antraktidada. 
2. Neft ehtiyatlarından fərqli olaraq onun çıxarılmasına çəkilən xərclər artacaq ki, bu da neftin qiymətinin durmadan artmasına gətirib çıxardacaq. 
3. Dünya enerji balansında qazın rolunun artması müşahidə olunacaq, neft əsrini qaz əsri əvəz edəcək. BP, Exxon-Mobil, Shell kimi aparıcı neft kompaniyalarında çıxarılan qazın həcmi, ümumi çıxarılan karbohidrogenin həcmindən artıq 40% çoxdur. 
4. Əvvəl-axır elmi-texniki proqres qeyri-ənənəvi enerji mənbələrindən istifadəyə gətirib çıxardacaq və neft korporasiyaları enerji korporasiyalara çevriləcək.